Przyczyną anemii, bo tak potocznie określa się niedokrwistość, jest mała zawartość hemoglobiny w krwinkach czerwonych, która często idzie w parze z ich obniżoną  liczbą. Hemoglobina to białko nadające czerwoną barwę krwi, które wiąże tlen z płuc i dostarcza go do wszystkich tkanek. Skutkiem niedoboru hemoglobiny jest więc niedotlenienie organizmu. Dlatego anemii towarzyszą często bóle głowy, ciągłe uczucie zimna, senność, pogorszenie koncentracji i zmęczenie, a także wypadanie włosów i łamliwość paznokci.

Niedokrwistość znacznie częściej dotyka kobiety niż mężczyzn, ponieważ  kobiety tracą krew w czasie menstruacji. Dodatkowo ryzyko niedokrwistości wzrasta w ciąży oraz w okresie laktacji. Ponadto mężczyźni mają nawet kilkakrotnie większe niż kobiety zapasy żelaza w organizmie. Jest ono niezbędne do tworzenia czerwonych ciałek krwi.

Przeciętnie w czasie menstruacji kobieta traci  średnio 20-80 ml krwi, a wraz z nią ok 20 miligramów żelaza (1). By wyrównać comiesięczne straty żelaza niezbędnego do erytropoezy (procesu tworzenia i różnicowania się czerwonych krwinek), trzeba regularnie dostarczać je w diecie wraz z witaminami z grupy B (konkretnie B12 i B9- czyli kwasem foliowym) niezbędnymi do jego przyswajania. Stosowanie diet odchudzających w tym roślinnych sprzyja niedoborom żelaza. Choć produkty roślinne np. w groch, fasola,  soczewica, produkty sojowe i orzechy zawierają żelazo (tzw. niehemowe), to jednak jest ono słabiej przyswajalne niż żelazo hemowe, zawarte w mięsie. Nie oznacza to jednak, że weganki są skazane na anemię! Przyswajalność żelaza wzrasta, jeśli spożywamy je w towarzystwie witaminy C (surówka z kiszonej kapusty, szklanka soku pomarańczowego lub jabłkowego albo woda z cytryną), natomiast maleje, jeśli w trakcie i bezpośrednio po posiłku pijemy kawę i herbatę. Aby organizm miał szansę wytworzyć nowe czerwone krwinki, oprócz żelaza potrzebuje jeszcze kwasu foliowego i witaminy B12. Źródłem kwasu foliowego są zielonolistne warzywa, a witaminy B12- mięso i nabiał. Weganie muszą więc suplementować witaminę B12 (2).

Kiedy miesiączki są zbyt obfite (powyżej 80 ml) , nawet zrównoważona dieta nie jest w stanie uzupełnić strat żelaza. Wówczas z miesiąca na miesiąc jego deficyt rośnie. Dlatego koniecznie trzeba udać się do ginekologa i ustalić  przyczynę. U młodych kobiet przyczyną nadmiernych krwawień nierzadko bywa choroba von Willebranda, czyli wrodzona skaza krwotoczna, która zaburza proces krzepnięcia krwi, u nieco starszych kobiet mięśniaki i polipy, a u pań w okresie okołomenopauzalnym – najczęściej zaburzenia hormonalne powodujące przerost błony śluzowej macicy.

Oprócz chorób ginekologicznych przyczyną niedokrwistości mogą być także utajone krwawienia z przewodu pokarmowego oraz przewlekłe stany zapalne np. zatok, wątroby, jelit czy stawów. Towarzyszy im zwiększona synteza cytokin prozapalnych, osłabiających erytropoezę. Wówczas kluczem do pokonania niedokrwistości jest zidentyfikowanie źródła stanu zapalnego i wyleczenie go. Podczas  ustalania przyczyny niedokrwistości trzeba wykluczyć także chorobę wrzodową, hemoroidy a nawet krwawienia z nosa, czy dziąseł. Anemia może być również skutkiem niektórych chorób autoimmunologicznych (np. choroba Hashimoto, RZS, łuszczyca, bielactwo) zaburzających produkcję czerwonych krwinek w szpiku. Jej przyczyną bywa także nieżyt błony śluzowej żołądka oraz choroby jelit, wątroby i nerek powodujące złe wchłanianie żelaza.

Kluczem do wyleczenia niedokrwistości jest ustalenie jej przyczyny. Nie zawsze jest to proste. Czasem trzeba wykonać całą gamę badań, z badaniem szpiku włącznie, by wreszcie ją zidentyfikować. Im wcześniej rozpoczniemy leczenie, tym lepiej. Zwłoka powoduje pogłębianie  niedokrwistości, która nie tylko pogarsza komfort życia, ale może także grozić omdleniami, obniżeniem odporności, zaburzeniami akcji serca, nadciśnienia i niewydolności układu krążenia. Dlatego, gdy tylko zaobserwujemy symptomy mogące wskazywać na niedokrwistość, czyli m.in.: zmęczenie, bladą cerę i spojówki, częste bóle głowy, senność oraz zaburzenia koncentracji, łamliwość włosów i paznokci oraz obniżoną odporność (3) trzeba jak najszybciej  zbadać krew (na początek wystarczy morfologia i skonsultować wyniki z lekarzem.

1. D. Śliż, Artur Mamcarz, „Medycyna Stylu życia”, PZWL
2. M. Jarosz, „Praktyczny poradnik dietetyki”, Instytut Żywności i Żywienia
3. K. Sułek, „Niedokrwistość z niedoboru żelaza”, www.podyplomie.pl